«عَنْ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ، أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا حَكَمَ الْحَاكِمُ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَصَابَ، فَلَهُ أَجْرَانِ، وَإِذَا حَكَمَ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَخْطَأَ، فَلَهُ أَجْرٌ»

(رواه مسلم)

ترجمه: از عمرو بن عاص رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: حاکم زمانی‌که در موردی حکم می‌نماید، باید اجتهاد نماید؛ پس اگر در اجتهادش بر حق رسید، برایش دو اجر است و اگر حکم بنابر اجتهادش نمود و آن خطاء بود، پس برایش یک اجر است.

علماء گفته اند: مسلمانان بر این اتفاق نظر دارند که این حدیث در حق حاکم عالمی‌که صلاحیت اجتهاد را داشته باشد، وارد گردیده است؛ پس اگر در اجتهادش برحق رسید، برایش دو اجر بوده، یک اجر برای اجتهادش و یکی برای رسیدنش به حق؛ اما اگر در اجتهادش خطاء نمود تنها اجر اجتهادش برایش می‌رسد.

بنابر این حدیث، علماء می‌فرمایند: آن حاکمی‌که اهلیت "اجتهاد" را نداشته باشد، برایش جایز نیست که حکم نماید؛ زیرا برایش اجری نیست و حکمش نافذ نمی‌گردد، برابر است که به حق موافقت کرده باشد و یا نکرده باشد؛ زیرا موافقت حکم او یک امر اتفاقی بوده، نه گرفته شده از مصادر شرعی، و او در تمام احکامش گنهکار محسوب گردیده و همه‌اش مردود شمرده می‌شود و در هیچ کدام آن معذور محسوب نمی‌شود. چنان‌چه رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیثی می‌فرماید:

«الْقُضَاةُ ثَلَاثَةٌ قَاضٍ فِي الْجَنَّةِ وَاثْنَانِ فِي النَّارِ، قَاضٍ عَرَفَ الْحَقَّ فَقَضَى بِهِ فَذَلِكَ فِي الْجَنَّةِ، وَقَاضٍ قَضَى بِالْجَهْلِ فَذَلِكَ فِي النَّارِ، وَقَاضٍ عَرَفَ الْحَقَّ وَجَارَ فِي الْحُكْمِ فَهُوَ فِي النَّارِ»

(جامع بيان العلم و فضله)

ترجمه: قاضی‌ها سه نوع اند: یکی از آن‌ها اهل جنت و دوی دیگر آن در دوزخ اند؛ قاضی‌ای که حق را دانست و به آن حکم نمود، آن در جنت است و قاضی‌ای که به جهل(ندانسته) حکم نمود، و هم‌چنان قاضی‌ای که حق را دانست و در حکم کوتاهی و ظلم نمود، ایشان اهل دوزخ اند.