پرسش:

السلام علیکم و رحمت الله و برکاته!

جناب امیر صاحب، امیدوارم در پناه الله بوده و همواره استوار باشید. شخصی در یکی از بانک‏های سودی حساب بانکی باز نموده و پس از مدتی دانست که فایده‏ای به‏حسابش افزوده‏شده است. این در حالیست که همه می‏دانیم الله سبحانه وتعالی در کتاب مجیدش می‏فرماید:

... وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَاتَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ

[بقره: 279]

... و اگر توبه كنيد سرمای‏ هاى شما(اصل سرمایه نه سود) از خودتان است‏. نه ستم می‏كنيد و نه ستم می‏بينيد.

برخی از علما و بزرگان معاصر اجازه گرفتن چنین مالی را داده و توصیه می‏کنند که چنین مالی برای بانک واگذاشته نشود، زیرا واگذار کردن آن در حقیقت کمک نمودن بانک در ارتکاب حرام است، و ما با نگرفتن آن فایده‏ی بانکی و گذاشتن آن برای بانک، حرام دیگری را مرتکب شده‏ایم. حالا پرسش این است که با این پول(سود) چه باید کرد؟ و این‏که آیا می‏توان آن را از بانک گرفته و برای فقراء و نیازمندان داد و یا قرض خویش را با آن اداء نمود؟ و آیا با دادن آن پول برای فقراء شخص مستحق اجر و ثواب می‏شود؟ لطفاً به‏این پرسش‏ها پاسخ بدهید، الله سبحانه وتعالی به‏شما برکت داده و قدم‏های تان را همواره استوار نگهدارد.

پاسخ:

و علیکم السلام و رحمت الله و برکاته!

پیش از پاسخ به‏این پرسش که با مال سود چه باید کرد؟ باید گفت: کسی‏که معامله‏ی سودی با بانکی انجام می‏دهد مکلف است تا هرچه عاجل به‏آن معامله پایان دهد، و فوراً به‏درگاه الله سبحانه وتعالی توبه‏ای راستین کند. چنان‏که الله متعال می‏فرماید:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا...

[تحریم: 8]

 ای کسانی‏که ایمان آورده‏اید، به‏درگاه الله توبه‏ای مخلصانه کنید...

و نیز فرموده است:

إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَاعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَأَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُولَئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ وَسَوْفَ يُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ أَجْرًا عَظِيمًا

[نساء 146]

مگر كسانى‏كه توبه كردند و[عمل خود را] اصلاح نمودند و به‏الله تمسك جستند، و دين خود را براى الله خالص گردانيدند كه[در نتيجه] آنان با مؤمنان خواهند بود و به‏زودى الله مؤمنان را پاداشى بزرگ خواهد بخشيد.

هم‏چنین ترمذی به‏نقل از انس روایت نموده که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:

كُلُّ ابْنِ آدَمَ خَطَّاءٌ وَخَيْرُ الخَطَّائِينَ التَّوَّابُونَ

تمام فرزندان آدم خطا کار اند و بهترین خطاکاران آنانی هستند که توبه می‏کنند.

برای این‏که توبه صحیح و درست باشد و الله سبحانه وتعالی گناه توبه کننده را ببخشد، فرد توبه کننده باید در قدم نخست دست از گناه و معصیت بردارد و از ارتکاب آن در گذشته احساس پشیمانی نماید. سپس با جدیت تمام تصمیم بگیرد که دیگر هیچ‏گاهی به‏آن برنگردد. اگر در آن گناه حق انسانی را ضایع نموده‏بود؛ مانند: مال دزدی و یا غصب شده، در این صورت مکلف است آن مال  را به‏صاحبش برگرداند و یا هم از وی برای خود برائت بگیرد.

مسلمان مکلف است تا اشتباهاتش را به‏طریقه شرعی جبران نموده خودش را از شر درامدهای حرام نجات دهد؛ زیرا درامد حرام عاقبت و پایان بدی دارد. احمد از عبدالله بن مسعود روایت نموده که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود:

...وَلَا يَكْسِبُ عَبْدٌ مَالًا مِنْ حَرَامٍ... إِلَّا كَانَ زَادَهُ إِلَى النَّارِ

... هرمالی را که بنده به‏گونه حرام به‏دست آورد... آن مال، وی را به‏آتش نزدیک‏تر می‏کند.

هم‏چنین ترمذی از کعب بن عجرة روایت نموده که پیامبر صلی الله علیه وسلم خطاب به‏وی چنین گفت:

يَا كَعْبَ بْنَ عُجْرَةَ، إِنَّهُ لَا يَرْبُو لَحْمٌ نَبَتَ مِنْ سُحْتٍ إِلَّا كَانَتِ النَّارُ أَوْلَى بِهِ

 ای کعب بن عجرة! بدان که هر قطعه گوشتی که در وجود انسان از مال حرام به‏وجود می‏آید، در آتش خواهد سوخت.

و اما در مورد سود بانکی که بر مال فرد افزوده می‏شود و چگونه‏گی رهایی از آن پاسخ چنین است:

1. اگر به‏مسئولین بانک بگوید که من تنها سرمایه خودم را می‏خواهم بدون افزودی و قوانین بانک هم آن را اجازه می‏داد، در این صورت سرمایه‏اش را بگیرد.
2. اما در صورتی‏که قوانین بانک چنین اجازه‏ای را نمی‏داد و فرد مکلف بود که مال سود افزوده‏شده را نیز همراه با مال خودش یکجا بگیرد، در غیر آن سرمایه‏اش برایش داده نمی‏شد؛ در این صورت سرمایه و پول سود را بگیرد و سپس مال سود را از خود دور کند. مثلاً آن را به‏گونه پنهانی در یکی از مراکز خیریه بگذارد، بدون این‏که کسی گمان کند وی آن را صدقه می‏دهد؛ زیرا آن مال حرام است و هدف آن است که فرد آن را از خود دور کند... و یا مثلاً آن را پنهانی به‏یکی از مساجد و یا به‏یک خانواده فقیر بفرستد، بدون این‏که کسی هویت فرستنده را بداند و یا گمان کند که آن مال صدقه است.
3. در خصوص این‏که آیا با به‏مصرف رساندن چنین مالی در امور خیر، فرد مستحق اجر می‏شود یا نه؟ باید گفت که خیر؛ زیرا صدقه دادن مال حرام اجری در پی ندارد و فرد در چنین حالتی مال حلال خود را صدقه نداده تا مستحق اجر گردد. امید است که الله متعال به ‏خاطر ترک و دوری از حرام که همانا پایان دادن به ‏معامله سودی با بانک است، برایش اجر و ثواب نصیب کند، زیرا الله متعال توبه‏ای بندگانش را می‏پذیرد و پاداش عمل نیک را هرگز ضایع نمی‏کند.

برادر شما عطا بن خلیل ابورشته